سوغات یکی از فرهنگهای جاافتاده برای مسافرتهای ایرانیان است. این ویژگی آنقدر برای مردمان ایرانزمین اهمیت دارد که گاه کارکردش از خود سفر فراتر میرود. به این مفهوم که گاه انگیزه سفر سوغات و رهآورد آن میشود!
همیشه سوغات نمادی از شهر مقصد سفر است، وگرنه جنسی که در ویترین رنگارنگ مغازهها هم براحتی میتوان یافت شاید چندان ارزش رهآورد شدن نداشته باشد. تنوع قومی شگفتانگیز ایران را اضافه کنید به خلاقیت و هنر مردم این مرز و بوم. حاصلش صنایع دستی میشود که هوش از سر جهانیان برده است. صنایع دستی همیشه جلوهای از هنر، فرهنگ و تمدن کهن هر سرزمین است. گردشگران با تهیه صنایع دستی، تکهای از روح مقصدی را که به آن سفر کردهاند همراه خود به خانه میبرند.
ثبت هنر روی فلز
استان اصفهان را میتوان به جرات بزرگترین مرکز تولید انواع مختلف ساختههای دستی ایران دانست. میناکاری صنعتی است که نخستین بار در ایران پدید آمد و به سایر نقاط راه یافت، اما تا به امروز اصفهان همچنان بهعنوان مرکز این هنر دستی شناخته میشود. این هنر، حاصل یکسری فعل و انفعالات پیچیده است که با هم در ارتباط هستند. میناکاری همانند بسیاری از هنرهای دستی دیگر در عصر صفوی پیشرفتهای بزرگی کرد. در قدیم، رنگهایی که در صنعت میناسازی استفاده میشد بیشتر طبیعی و از رنگهای قلمکار گیاهی یا معدنی بود، اما امروزه ترکیبات شیمیایی جایگزین آنها شده است.
میناکاران برای تهیه رنگ قرمز از طلا، رنگ سبز از مس و رنگ زرد از گل ماشی استفاده میکنند. میناکاری در ساخت اشیایی چون انواع زیورآلات، جعبههای کوچک و بزرگ، جامها، گلدانها، بشقابها و سایر موارد تزئینی مورد استفاده قرار میگیرد. میناکاری در بین صنایع دستی قیمت بالایی دارد.
قلمموی سوزن روی بوم لباس
صنعت دوخت طرح، زیبا و منقش روی پارچه با نوارهای طلایی گلابتوندوزی نام دارد. روش کار به این صورت است که ابتدا نقش را روی پارچه انداخته و پارچه را روی دایرهای چوبی به نام کم میاندازند و با کش محکم کرده و با استفاده از نخهای رنگی، گلابتوندوزی میکنند. استان سیستان و بلوچستان یکی از مراکز عمده سوزندوزی است. هر دختر بلوچ از کودکی به آموختن این هنر میپردازد.
بر این اساس، تمام زنان بلوچی به این کار اشتغال داشته و لباسهای خویش را تزئین میکنند. هنوز هم در برخی روستاها، دختران نشان شده موظفند تا پیش از مراسم عروسی ۵۰ دست لباس کامل برای خویش تهیه و گلابتوندوزی کنند. زنان استان هرمزگان نیز در گلابتوندوزی مهارت ویژهای دارند. با سفر به این استان و خاصه جزیره قشم امکان تهیه انواع محصولات گلابتوندوزی شده چون لباسهای محلی، رومیزی، سفره، پرده و حتی محصولات کاربردی چون کیفهای دستی وجود دارد.
درختهایی که هنر میشود
صنایع دستی چوبی در ایران از تنوع گستردهای برخوردار است. خراطی، شیوهای از تولید محصولات چوبی است که طی آن و توسط ابزارهایی چون دستگاههای خراطی اشیایی نظیر انواع قلیان، پایه آباژور، تخت و ظروف مختلف ساخته و پرداخته میشود.
ریزهکاری و نازککاری چوب روش دیگری از ساخت فرآوردههای چوبی است که طی آن به وسیله وسایل نجاری نظیر اره، رنده و مغار قطعات کوچک چوبی آماده شده و به صورت روکش روی بدنه چوبی چسبانده میشود. منبتکاری، کندهکاری و مشبککاری شیوهای دیگر است که طی آن طرحها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چکش، مغار و سایر ابزارها روی چوبهای مرغوب و بادوام شکل میگیرد. انواع درها و پنجرههای بسیاری از کاخها و بناهای تاریخی جزئی از این صنعت است. استانهای اصفهان، قم، چهارمحال و بختیاری، قزوین، اردبیل، سمنان و لرستان از مراکز عمده تولید صنایع چوبی به شمار میآیند.
هنری از جنس آدم
استان همدان به ساختن ظروف سفالی در تمام ایران معروف است. محصولات این منطقه هر ساله علاوه بر تامین احتیاجات داخلی به کشورهای خارجی نیز فرستاده میشود. لالجین در ۲۵ کیلومتری همدان، مهمترین و معروفترین مرکز تولید ظروف سفالی و محصولات سرامیکی است.
بیش از ۷۵ درصد مردم لالجین در حوزه صنعت سفالگری به فعالیت میپردازند. خاک مورد نیاز ساخت ظروف سفالی لالجین را از زمینهای اطراف روستای دستجرد تهیه کرده و به کارگاههای سفالگری یا محلهای مخصوص ساخت گل منتقل میکنند. شهرهای حاشیه کویر ایران از دیگر مراکز مهم سفالگری محسوب میشود. مرکز اصلی این صنعت در خراسان شمالی، شهرستان گناباد و بویژه روستای مند است. از دیگر مراکز فعال در صنعت سفال استانهای سمنان، زنجان، اردبیل، قم و فارس هستند.
لنج سازی با دستخالی
لنجسازی و قایقسازی از قدیمیترین و مهمترین صنایع دستی بوشهر است و سابقه آن به دوره افشاریه میرسد. این صنعت در سالهای اخیر به واسطه افزایش مبادلات دریایی و صید ماهی از رونق زیادی برخوردار شده است. مصالح اولیه لنجسازی از چوبهای جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت و تختههای مرغوب هندی به نام سای برای بدنه تهیه میشود. باقی مصالح مورد نیاز از مصالح بومی تهیه میشود. شیوه لنجسازی همچنان به صورت سنتی انجام میشود که این باعث کندی کار و تولید کم شده است.
جزیره قشم نیز از دیرباز به صورت یکی از مراکز عمده اصلی ساخت لنج محسوب میشده است. گاهی از قطعات دورریز چوبهای زیبا و مقاوم لنج ـ که کم هم نیست ـ توسط جوانان برای ساخت ماکت لنج استفاده میشود. این هنر در ابتدا به عنوان سرگرمی صورت میگرفت، اما امروزه پای این ماکتهای زیبا به بازارهای محلی جزیره نیز رسیده است.
ریشه تاروپود در رگ و خون
هنوز هم بسیاری از جهانیان، ایران را به نام فرشش میشناسند. هنر دستی که زیر پاست، همین است که این هنر بسیاری را سر به زیر کرده است! از قالی معروف تبریز گرفته که توسط زنان روستایی و شهری بافته میشود تا قالی هریس که جزو قالیهای نفیس و ظریف ابریشمی محسوب میشود و شهرت جهانی دارد و البته ورنیبافی که هوش از سر میبرد. ورنی، نوعی گلیم ریزبافت قالینماست که نقشهایش ذهنیبافت است. این هنر محدود به این منطقه نیست.
قالی کرمان هم از دیرباز مورد توجه و اهمیت بوده تا جایی که حتی به ضربالمثلها نیز راه یافته است. وجود یک قالی کرمانی ۴۰۰ متری در سنای آمریکا و قالی موسوم به آزادی در زیر ناقوس بزرگ مجسمه آزادی شاهدی است بر کیفیت بینظیر قالیهای کرمانی. قالیهای کردستان هم خواستار زیادی میان جهانیان دارد. مثلا ویژگی شاخص قالی بیجار ساختار متراکم آن است که مانند تخته محکم بوده و نمیتوان آن را تا کرد.
منبع: http://norouz94.ir
* معرفی مقاصد گردشگری خوب دنیا با هزینه مناسب
* آشنایی با جاذبه های خاص گردشگری در ایران
* جاذبه های گردشگری ایلام + تصاویر