اصول پرورش و نگهداری گیاه بن سای

بونسای یا درختچه‌های مینیاتوری ژاپنی (به ژاپنی: 盆栽) هنر پرورش درختان و گیاهانی است که در اندازهٔ کوچک ایجاد می‌شوند. در حقیقت بونسایی گیاهی است که شرایط محیطی آن یعنی نور، آب، مواد غذایی ، هوا و نگهداری آن از نظر کیفی و کمی تنظیم شده همانند گیاه بزرگ و معمولی ولی با رعایت نسبتها است.

انتخاب یک گلدان برای پرورش بنسای یک هنر بسیار مهم می‌ باشد. گلدان‌ های بنسای معمولا از جنس گل می‌ باشد. گلدان‌ها می‌ توانند گرد ، بیضوی ، کروی ، مثلثی ، هشت‌ ضلعی و یا ترکیبی از چند شکل هندسی باشد. همچنین می‌تواند دارای یک و یا چند سوراخ زه‌ کشی در زیر باشد. محفظه‌ها طوری انتخاب می‌شوند که رنگ‌هایش با رنگ‌های درخت هم ‌خوانی و هماهنگی داشته باشد. اگر گلدان مثلثی و یا بیضوی باشد ، گیاه بن سای را به دلیل رشد شاخه‌ هایش ، در یک سمت گلدان می‌ کارند. در یک گلدان گرد و یا کروی درخت را درست در مرکز می‌ کارند؛ البته به جز نوع آبشاری این درخت که آن را در کنار گلدان می‌ کارند تا از یک سمت آن آویزان شود. بنسای‌ها را به گونه‌ای پرورش می‌دهند که پشت و روی گیاه متفاوت باشد و آن را در رویدادهای مهم به عنوان بیننده از سمت جلو قرار می‌دهند.

گلدان بنسای‌ ها را هر ۱ تا ۵ سال، بسته به گونه و رشد ریشه‌ی آن، می‌بایست تعویض کرد. در هر بار جا‌به‌جایی می‌توان ریشه‌ی گیاه را هرس کرد و ریشه‌ی اصلی را کوچک‌تر و کوچک‌ تر نمود تا بالاخره در گلدانی کوچک و کم‌ عمق جا شود. این گیاه معمولا هر روز به آب احتیاج دارد. از کود مایع نیز برای تغذیه‌ ی درخت استفاده می‌ شود. هرس‌ کردن درخت را می‌بایست در فصل رشدش انجام داد.

هرس برگ بنسای :

بنسای باید دارای سطح برگی کمی باشد . زیرا سطح برگی زیاد ، رشد را بیشتر می‌کند و در تکنیک های بنسای تلاش بر اینست که شتاب رشد کم شده و هدفمند شود . بهمین منظور باید برگ های اضافه ، همواره هرس شده و از گیاه جدا شوند. هرس برگ باید با توجه به شکل نهایی بنسای انجام بپذیرد . ضمناً نباید در یک وعده از هرس ، مقدار زیادی برگ را به یکباره قطع نمود ، چراکه باعث ایجاد شوک به گیاه می‌شود.

هرس ریشه بنسای :

هرس ریشه ، یکبار در سال و بوسیله افراد متخصص باید انجام گیرد. با هرس ریشه ، رشد کم می‌شود . بهمین دلیل ، باید توجه داشت که مقدار مناسبی از ریشه قطع شود تا گیاه دچار شوک نشده و آسیب جبران ناپذیر نبیند. ضد عفونی بخش های قطع شده با بنومیل نیز در پایان کار ضروری است.

 

بن سای ها بسته به نوعشان به دو دسته قابل نگهداری در فضای خانه و بیرون خانه تقسیم بندی می شوند.

 

نگهداری از بن سای در فضای داخل خانه

بدلیل این که منشاء این گیاهان از کشورهای اسیای جنوب شرقی میباشد،مانند:چین،تایلند و…. آب و هوای مناسب برای گیاه بونسای،گرم و مرطوب میباشد.پس بهتر است که برگهای  بونسای را 1 یا 2 بار در روز با اسپری خیس کنید.تا رطوبت ان تامین شود همچنین دمای اطاق هم برای بن سای مناسب است.نور مستقیم خورشید برای ساعات طولانی و در فضای باز باعث سوختن درختچه بونسای میشود.نور غیر مستقیم یا  نور پشت پرده برای بنسای  مناسب میباشد.البته برخی گونه های بنسای  هم هستند که برای فضای بیرون هستند که منظور ما گونه های  اپارتمانی  بنسای میباشد. برخی گونه ها مثل بنسای  نارون نوربیشنری احتیاج دارندولی گونه های فیکوس یا شمشادی به کم نوری مقاومند.

بن سای شمشادی یا فیکوس

خاک مورد نیاز بن سای

خاک بن سای معمولا” کوکوپیت ،پیت ماس و پرلیت میباشد،که رطوبت را در خود حفظ میکند، بنابر این لازم نیست هرروز به ان آب بدهیدهر زمانی که به خاک دست زدید و خشک بود به ان اب بدهید و نباید بگذارید زیاد خشک بماند.معمولا” یک روز در میان و بیش از 3روز نشوددر تابستان بیشتر و در زمستان کمتر.در صورت رفتن به مسافرت ابیاری ان را به کسی بسپارید یا از دستگاه آبیاری خودکاراستفاده کنید. از آبیاری بیش از حد هم خودداری کنید.بهترین زمان ابیاری بنسای بعد از غروب افتاب میباشد.چون اب تا فردا صبح تبخیر نمیشود و همچنین نور باعث سوختن برگها نمیشود.

ازانجا که خاک کوکوپیت یک خاک خنثی میباشد و عاری از مواد غذایی است،بعد از مدتی گیاه  دچار کمبود مواد غذایی میباشد و برگهای آن شروع به ریزش میکند پس باید به بنسای کود داد تا مواد غذایی آن تامین شود. کود بونسای موجود در بازار ایران، کریستالون و آهن میباشد که برای بامبو و برخی گل وگیاه ها نیز میتوان استفاده کرد.که باید یک قاشق چایخوری از آن را در یک لیتر آب حل کرد و هر 15 روز یک بار از ان اب به گیاه بدهید.توجه داشته باشید که نباید هر دو کود را باهم بدهید.اگر از هر دو کود استفاده میکنید تقریبا”.یک هفته بین آنها فاصله بیانذازید.آب حاوی کود را دور نریزید و در دفعات بعد استفاده کنید.

نکته مهم:قبل از نوبت کود بنسای حداقل 2 روز قبل آبیاری نکنید تا گیاه شما تشنه باشد و کود را بهتر جذب کند.
برخی کودها باعث خشک شدن بونسای میشوند.

–از انجا که بنسای یک گیاه زنده است پس برای فتوسنتز خود احتیاج به نور دارد.پس بهتر است در مکانی باشد که برای مدتی نور داشته باشد.می توانید برای مدتی پرده را کنار بزنید تا گیاه نور بگیرد.

– از قرار دادن بنسای در محلی که دمای آن بدفعات تغییر میکند مثلا: نزدیک پنجره ای که زیاد باز و بسته میشود یا جلو کولر یا بخاری خودداری کنید چون باعث میشود شوک حرارتی به بنسای وارد شود.

–از گذاشتن بنسای در فضای بیرون خصوصا در هوای سرد پرهیز کنید.برای جاهایی که آب و هوای گرم و مرطوب دارند بشرطی کهبنسای زیر نور مستقیم آفتاب سوزان  نباشد امکان قرار دادن آن در بیرون وجود دارد.

علت برگ ریزی بن سای آپارتمانی

بن سای های آپارتمانی باید در دمای بالای ۶۰ درجه فارنهایت نگهداری شوند. به این معنا که در تمام فصل زمستان این گیاه باید در داخل ساختمان قرار بگیرد. بیشتر نژادهای بن سای های آپارتمانی (فیکوس، کارمونا و غیره) برگ ریزی ندارند، مگر این مشکلی پیش آمده باشد. سه علت برگ ریزی بن سای آپارتمانی را باهم بخوانیم:

اگر خاک بن سای سنگین بوده و آب را در خود نگه دارد، آبیاری زیاد موجب ریزش برگ های بنسای می شود. این امر موجب پوسیدگی ریشه شده و به تدریج برگ های گیاه می ریزند. تنها زمانی گیاه را آبیاری کنید که خاک آن کمی خشک باشد، و اگر دچار این مشکل شده اید، وقتی گیاه بهتر شد گلدان آن را با خاک مناسب تری تعویض کنید.

آبیاری کم نیز از دلایل بسیار رایج می باشد. بنسای در ظرف کوچک قرار داده می شود و ممکن است شما آبیاری به آن را فراموش کنید. در نتیجه ریشه گیاه می میرد و برگ ریزی می کند. آبیاری زیاد در طی مدت طولانی گیاه را ضعیف می کند، اما آبیاری کم ریشه آن را کشته و در چند روز برگ ها میریزند.

یکی دیگر از دلایل شایع، نور نامناسب است. تمام بنسای ها، حتی بنسای های آپارتمانی، به نور زیاد نیاز دارند.

 

بیشتر بخوانید: پرورش و نگهداری گیاه بن سای فیکوس یا شمشادی

 

چگونه از بن سای باغچه ای نگهداری کنیم

بن سای فضای باز به گیاهانی اطلاق می شود که در مقابل سرما مقاوم بوده و بایستی در هوای باز (به جز فصل یخبندان) نگهداری شوند. ما سعی داریم شما را کمی در مورد نیازها و روش نگهداری از بن سای باغچه ای آگاه کنیم تا اگر تصمیم به نگهداری این گیاهان زیبا در حیاط منزلتان دارید با این تلنگر به فکر جمع آوری اطلاعات بیشتر و پرورش درست این درختچه های زیبا بیفتید.

بن سای نارون – بن سای قابل نگهداری در محیط بیرون خانه

1. اگرچه پرورش بن سای خارج از خانه سرگرمی جالبی است ولی همان طور که اشاره کردیم، باید اطلاعات کافی در مورد انجام این کار را کسب کنید. قبل از هر چیز لازم است بدانید بن سای ها گیاهان خانگی و آپارتمانی نیستند و شما باید از گونه های به اصطلاح (جان سخت) استفاده کنید. در چند روز اول به علت خشک وگرم بودن دمای محیط پیرامونی، آنها متحمل ناهنجاری های زیادی خواهند شد؛ بنابراین باید گیاه را در برابر باد و باران محافظت کنید که این کار مستلزم صرف وقت و تقبل هزینه است تا جایی که حتی یک مجموعه کوچک بن سای حدود حداقل دویست تا سیصد هزار تومان خرج برمی دارد.

2. در روش پرورش بن سای، درختچه یا گیاه را درون یک گلدان از نظر رویش محدود می کنند و سپس با بریدن سرشاخه و هرس کردن ریشه های زیرین به درخت شکل دلخواه می دهند. بن سای هایی که از گلخانه ها و مراکز پرورش خریداری می شود، حداقل چهار سال تحت مراقبت قرار گرفته اند. در این مدت، گیاه را در داخل گلدانی نگاه داشته و هر ساله هرس های مربوط به ساقه و ریشه ها را انجام داده اند، به علاوه با به کارگیری نوعی سیم زمخت مسی که به آن سیم بن سای می گویند به گیاه شکل دلخواه را می دهند.

3. پس از 3 تا 4 سالگی، درخت یا درختچه را به درون یک سینی کم عمق (ولی ضد سرما و یخ زدگی) یا گلدانی که از زهکشی مناسبی برخوردار است، انتقال می دهند.

4. در ماه های تابستان که هوا خشک است، آبیاری روزانه را نباید فراموش کنید. برای کاهش هزینه، بهترین راه این است که روند بن سای را خودتان پیگیری کنید و برای شروع کار از یک نهال معمولی یا قلمه ای نسبتا کلفت و ضخیم ریشه زده استفاده کنید. مثلا هنگام گشت و گذار در جنگل های کوهستانی، درختان یا درختچه هایی را که در شکاف سنگ ها روییده اند و به علت عدم فعالیت عادی، رشدی متعارف نداشته و کوتاه و خپل مانده اند از میان شکاف سنگ با ریشه تا آنجایی که ممکن است سالم خارج کنید؛ سپس ریشه های آن را درون کیسه نایلونی قرار دهید به نحوی که تا رسیدن به خانه هوا به ریشه های آن لطمه ای نرساند. سپس با حذف ریشه های پر و کهنه؛ آن را در گلدانی سینی مانند کاشته و از آنها مراقبت کنید

5. می توانید درخت یا درختچه ای ساقه کلفت ولی کوتاه و خپل را با قیمت مناسب از گل فروشی خریداری و پس از حذف ریشه های ضخیم و پیر، آن را در گلدانی سینی مانند کاشته و نسبت به پرورش آن اقدام کنید. یادتان باشد این کار بایستی در فصل زمستان هنگامی که درخت یا درختچه در خواب است انجام شود.

6. تهیه حفاظ مناسب برای گیاه نکته ای است که در تابستان و زمستان باید به آن توجه خاص شود. در غیر این صورت خاک گلدان در گرمای شدید تابستان پخته می شود و در سرمای ناگهانی و شدید زمستان به گلوله ای یخ زده تبدیل خواهد شد. در مدت کوتاهی که گیاه در داخل خانه است، برای حفاظت از سرما باید در محیطی نوردار و نسبتا خنک نظیر راه پله نگهداری شود. تا آنجا که ممکن است بن سای را با دمای محیط بیرون آشنا کنید. دمای داخل آپارتمان برای بن سای فضای باز در فصل زمستان مضر بوده و حتی ممکن است نابود شود.

7. اگر چه گیاه در محیط بیرون از خانه تا حدودی به سایه نیاز دارد، اما گونه های گل آور و میوه زا را باید در روزهای آفتابی به مدت چندین ساعت در معرض تابش آفتاب قرار داد. در مدتی که گیاه برای حفاظت از سرما در داخل خانه قرار دارد برای آن محلی پر نور و نسبتا خنک در نظر بگیرید

8. خاک بن سای را همواره باید مرطوب نگه داشت؛ البته توجه داشته باشید خاک خیس نباشد حتی اگر به آبیاری روزانه نیاز باشد از آبی که فاقد کلر بوده و دمای آن با دمای محیط زیست گیاه یکسان شده باشد استفاده کنید.
9. در طول مدتی که گیاه داخل خانه است برگ ها را روزانه با آب فاقد کلر اسپری کنید.

10. هر دو سال یک بار خاک گلدان را عوض کنید. مخصوصا زمانی که گیاه به بار آمده و پا گرفته است. خاک کهنه را از دور ریشه جدا کنید و در حدود یک سوم جوانه های دور ریشه را حذف کنید. گیاه را در همان گلدان اول و در خاک تازه بکارید.
این کار بایستی در محیطی سربسته و فاقد کوران انجام شود. ترکیب خاک بن سای شامل سه پیمانه کود، سه پیمانه خاک باغچه و دو پیمانه آجر خرد شده است.

11. کود مخصوص بن سای که در فروشگاه ها عرضه می شود (bonsai food) را تهیه و طبق دستور روی بسته از آن استفاده کنید.

12. گونه دلخواه برای اجرای روند بن سای مخروطیان هستند چون هم دوام زیادی دارند و هم برگ های آنها کوچک و همیشه سبز می ماند. 
JuniperusChinesi (جونی پروس چینی)
ChamaecyparisPisifera(کامسی پاری)
LarixCryptomeria Japonica، Kaempferi (کریپتومریا، ژاپنیکا)
و Pinussylrestris (پینوسیلرستریس)

البته همه این گونه های انتخابی همیشه سبز نیستند. گونه هایی مانند Acer polmatum که در ایران به افرای ژاپنی معروف است و Zelkovaserrata یا نارون پوست خاکستری به صورت خودرو هم یافت می شوند. بسیاری از درختان گل آور و میوه آور را هم می توانید با روش بن سای پرورش دهید. درختانی مانند گیلاس، زردآلو، آزالیای ژاپنی، به، ماگنولیا، رزهای پرپشت و درشت قامت، هلو، سیب،isteria laburnum، پیراکانتا و… به روش بن سای قابل پرورش هستند. در واقع هر گیاه زمخت و جان دار و قوی از نظر ریشه زایی را می توانید در این مجموعه جای دهید. بنابراین درختانی مانند:بلوط، زان (beech)، غان (brich) و sycamone (انجیر مصری) را نیز می توانید در حالت نونهالی از باغچه درآورده و با روند بن سای پرورش دهید.

13. بن سای را می توانید از طریق بذر، قلمه، پیوند و خوابانیدن هوایی تکثیر کنید

 

بیشتر بخوانید:

پرورش و نگهداری گیاه بن سای فیکوس یا شمشادی

معرفی گیاه سانسوریا و روش تکثیر و نگهداری آن

کاشت ریحان در گلدان و نگهداری آن در آپارتمان

روش نگهداری از گیاه پتوس در آپارتمان